TEMPORALNE PROMENE U EVALUACIJI POLITIČKIH STRANAKA: DA LI EVALUACIJA POLITIČKIH STRANAKA ODRAŽAVA IDEOLOŠKE STAVOVE?
DOI:
https://doi.org/10.19090/pp.2017.4.499-520Ključne reči:
političke partije, politička ideologija, leksički pristup, promene tokom vremenaApstrakt
Kompleksnost političke situacije u Srbiji ogleda se u nedovoljno izdiferenciranim političkim opcijama, u smislu neusklađenosti programa i praktičnog funkcionisanja političkih partija, kao i u dvosmislenosti njihovih ideoloških pozicija. Međutim, neka istraživanja sugerišu da su od početka 1990-ih političke partijepostajale ideološki sve više izdiferencirane. Ova istraživanja su ukazivala na to da političke partije i njihove pristalice mogu imati jasnije ideološke stavove u odnosu na prethodni period. Oslanjajući se na rezultate ovih istraživanja, ispitali smo stabilnost odnosa između evaluacija političkih stranaka u Srbiji i leksički deriviranih ideoloških dimenzija tokom perioda 2010-2016. Testirali smo dve hipoteze: 1) političke stranke mogu se podeliti na konzervativne i demokratske partije, a latentna struktura evaluacije političkih stranaka trebalo bi da bude stabilna tokom vremena; 2) evaluacija političkih stranaka će dosledno odražavati političku ideologiju – konzervativne partije će korelirati sa indikatorima konzervativne ideologije kao što suTradicionalni i religiozni izvori autoriteta, dok će partije iz demokratskog bloka biti povezane sa humanističkom ideološkom orijentacijom. Podaci o evaluaciji političkih partija prikupljeni su u tri vremenske tačke na tri različita uzorka: 2010 (N = 102), 2014/15 (N = 358) i 2016 (N = 117) u Srbiji. Ispitanici su bili studenti različitih univerziteta u Srbiji. U sve tri vremenske tačke, ispitali smo odnose između evaluacija najuticajnijih političkih partija u Srbiji (DSS, DS, SRS, SPS, SNS i LDP) i leksički deriviranih ideoloških dimenzija: Tradicionalnih i religioznih izvora autoriteta, Sebičnih interesa, Komunalnog racionalizma (humanizma) i Subjektivne spiritualnosti.
U sve tri vremenske tačke, analiza glavnih komponenata evaluacije političkih stranaka pokazala je da se mogu ekstrahovati dve komponente, koje su interpretirane kao nacionalno-konzervativnii socio-liberalni blok (u 2010 i 2014 godini), odnosno, nacionalno-konzervativni i demokratski blok (2016. godine). Koeficijenti kongruence između nacionalno-konzervativnih faktora bili su .97, .91 i .90, a među socio-liberalnim faktorima .93, .87 i .79, redom za periode 2010–2014/15, 2010–2016 i 2014–2016. Linearna regresiona analiza pokazala je da ideološke dimenzije objašnjavaju 27%, 20% i 11% varijanse evaluacije nacionalno-konzervativnih i 13% i 5% varijanse evaluacije socioliberalnih političkih partija redom za 2010, 2014 i 2016 godinu, s tim da poslednji (2016) model pedikcije evaluacije demokratskih stranaka ideološkim dimenzijama nije statistički značajan. Nacionalno-konzervativne partije praktično su ukorenjene u tradicionalnim i religioznim izvorima autoriteta i sebičnim interesima u sve tri vremenske tačke, dok socijalno-liberalne tj., demokratske stranke ne odražavaju jasnu ideološku orijentaciju.
Rezultati ovog istraživanja sugerišu da je evaluacija političkih stranaka ideološki sve manje izdiferenciranatokom vremena – u 2016. godini njihova struktura odražava pre vlast-opozicija polarizaciju nego ideološku konzervativno-liberalnu polarizaciju. Takođe, samo nacionalno-konzervativne stranke imaju jasniju ideološku pozadinu, dok su socijalno-liberalne (demokratske) stranke ideološki prektično nedefinisane. Nalazi sugerišu da postoji neka vrsta „ideološke krize“ u Srbiji, pre svega u kada su u pitanju socijalno-liberalne, tj. demokratske stranke i njihove pristalice.
Metrics
Reference
Adams, J., Clark, M., Ezrow, L., & Glasgow, G. (2004). Understanding change and stability in party ideologies: Do parties respond to public opinion or to past election results?. British Journal of Political Science, 34, 589−561. doi:1.1017/S0007123404000201
Bieber, F. (2003). The Serbian opposition and civil society: Roots of the delayed transition in Serbia. International Journal of Politics, Culture, and Society, 17, 73−79. doi:1.1023/A:1025388926816
Bochsler, D. (2010). The party system of Serbia. In V. Stojarova & P. Emerson (Eds.), Party Politics in the Western Balkans (pp. 99−118). New York: Routledge.
Converse, P. E. (1964). The nature of belief systems in mass publics. In D. E. Apter (Ed.), Ideology and discontent (pp. 206 –261). New York: Free Press.
Cvejić, S. (2016). On inevitability of political clientelism in contemporary Serbia. Sociologija, 58, 239−252. doi:1.2298/SOC1602239C
Dalton, R. J., & McAllister, I. (2015). Random walk or planned excursion? Continuity and change in the left–right positions of political parties. Comparative Political Studies, 48, 759−787. doi:1.1177/0010414014558257
Duckitt, J., & Sibley, C. G. (2016). Personality, ideological attitudes, and group identity as predictors of political behavior in majority and minority ethnic groups. Political Psychology, 37, 109–124. doi:1.1111/pops.12222
Jost, J. T. (2006). The end of the end of ideology. American Psychologist, 61, 651−667. doi:1.1037/0003-066X.61.7.651
Jost, J. T., Federico, C. M., & Napier, J. L. (2009). Political ideology: Its structure, functions, and elective affinities. Annual review of psychology, 6, 307−337. doi:1.1146/annurev.psych.6.110707.163600
Kovačević, S. (2015). Kriza funkcija političkih partija [The crisis of the political parties functions]. Zbornik radova Pravnog fakulteta u Nišu [Collection of Papers Faculty of Low, Niš], 69, 165−181. doi:1.5937/zrpfni1569165K
Krauss, S. (2006). Does ideology transcend culture? A preliminary examination in Romania. Journal of Personality, 74, 1219−1256. doi:1.1111/j.1467-6494.2006.00408.x
Kuzmanović, B., & Petrović, N (2010). Ciljevi i očekivanja kao činioci stavova prema političkim strankama [Goals and expectations as elements of attitudes toward political parties]. Sociološki pregled, 3, 453–447.
Međedović, J., &Petrović, B. D. (2013). Predictors of party evaluation in post-conflict society: The case of Serbia. Psihologija, 46, 27−43. doi:1.2298/PSI1301027M
Mihajlović, S. (2006). Vrednosne orijentacije stranačkih pristalica [Value orientations of party followers]. In Z. Lutovac (Ed.), Demokratija u političkim strankama Srbije [Democracy in political parties in Serbia] (pp. 143−168). Belgrade: Friedrich Ebert Stiftung and Institute of Social Sciences.
Mihić, V. (2005). Povezanost biračkog opredeljenja i nekih političkih stavova stanovnika Vojvodine [Voting preferences and political attitudes in Vojvodina]. Psihologija, 38, 197−212. doi:1.2298/PSI0502197M
Pantić, D. (2006). Vrednosna i stavovska homogenost pristalica političkih partija u Srbiji na kraju 2005 [Homogeneity of values and attitudes of supporters of political parties in Serbia at the end of 2005] . In Z. Lutovac (Ed.), Demokratija u političkim strankama Srbije [Democracy in the political parties of Serbia] (pp. 169−187). Belgrade: Friedrich Ebert Stiftung and Institute of Social Sciences.
Pantić, D., & Pavlović, Z. (2006). Stranačke pristalice i komponente političke kulture u Srbiji [Party supporters and political culture components in Serbia]. In Z. Lutovac (Ed.), Političke stranke i birači u državama bivše Jugoslavije [Political parties and voters in the countries of the former Yugoslavia] (pp. 41−112). Belgrade: Friedrich Ebert Stiftung and Institute of Social Sciences.
Pavlović, Z. (2013). Prediktori izborne apstinencije mladih u Srbiji [Predictors of youth electoral absenteeism in serbia]. Primenjena psihologija, 6, 5−21. doi:1.19090/pp.2013.1.5-21
Petrović, B. D. (2016). Struktura, determinante i korelati leksički deriviranih socijalnih stavova u Srbiji [The structure, determinants and the correlates of lexically-derived social attitudes in Serbia] (Unpublished doctoral dissertation). Faculty of Philosophy, University of Belgrade, Belgrade.
Saucier, G. (2000). Isms and the structure of social attitudes. Journal of Personality and Social Psychology, 78, 366−385. doi:1.1037/0022-3514.78.2.366
Saucier, G. (2008). Measures of the personality factors found recurrently in human lexicons. In G. J. Boyle, G. Matthews, & D.H. Saklofske (Eds.), The SAGE Handbook of Personality Theory and Assessment: Personality Measurement and Testing, Vol. 2 (pp. 28−54). New York, London: SAGE Publications Ltd. doi:1.4135/9781849200479.n2
Saucier, G. (2013). Isms dimensions: Toward a more comprehensive and integrative model of belief-system components. Journal of Personality and Social Psychology, 104, 921−939. doi:1.1037/a0031968
Spasojević, D. (2017). Vrednosno profilisanje stranaka na izborima 2016. godine [Value profiling of parties in the 2016 elections]. In G. Pilipović & Z. Stojiljković (Eds.), Stranke i javne politike [Parties and public policies](pp. 33−47). Belgrade: Faculty of Political Sciences.
Stojiljković, Z. (2011). Partijske ideologije, evropski politički prostor i Srbija [Party ideologies, European political space and Serbia]. Godišnjak Fakulteta političkih nauka, 6, 105–118.
Todosijević, B. (2006). Politics in Serbia 1990−2002: A cleavage of world views. Psihologija, 39, 121−146. doi:1.2298/PSI0602121T
Todosijević, B. (2016). Left-right ideology: Its meaning and effects on party preferences in Serbia. Sociološki pregled, 50, 161–178.
Wilson, M. S., & Sibley, C. G. (2013). Social dominance orientation and right-wing authoritarianism: Additive and interactive effects on political conservatism. Political Psychology, 34, 277−284. doi:1.1111/j.1467-9221.2012.00929.x
